قطع نخاعی ها آماده پیوند باشند

قطع نخاعی ها آماده پیوند باشند

اعضای تیم ترمیم ضایعات نخاعی در گفت وگو با کیهان

5محقق به نمایندگی از اعضای تیم تحقیقاتی مرکز ضایعات مغزی و نخاعی که از طریق تزریق سلول «شوان» به بیماران ضایعه نخاعی و درمان این نوع بیماران، افتخار بزرگی برای ایران و ایرانی در جهان آفریدند میهمان کیهان شدند و پاسخگوی سؤالات صفحه گفت وگو.
پاسخ دقیق ترین و ریزترین سؤلات ما را با حوصله و سعه صدر دادند و امیدهای بسیاری در درمان معلولان و جانبازان ضایعه نخاعی به دلمان پیوند زدند و رفتند.
موفقیت عظیم محققان خداجوی میهنمان که اراده انجام چنین امر خطیری را از وعده گاه موعود آخرالزمان(عج)؛ جمکران درخود دیدند را رئیسان جمهوری اسلامی ایران و مجلس شورای اسلامی، وزیر بهداشت و دیگر مسئولان کشور ارج نهادند و آن را مایه مباهات ملک و ملت دانستند.
در این گفت وگوی چند ساعته تلاش شده تا دقیق ترین اطلاعات درباره کار بزرگ محققان کشورمان از زبان خود آنان به مردم داده شود. احمد حقیقی - قاسم رحمانی

¤ آقای دکتر صابری دستاورد بزرگی نظیر ترمیم ضایعات نخاعی بدون شک حاصل کار جمعی و گروهی است پیش از هرچیز مایلیم با تیم تحقیقاتی که شما مجری آن هستید، آشنا شویم.
-با تشکر از حسن توجه شما باید اذعان کرد که دوستان زیادی در انجام و پیشبرد این پروژه نقش داشتند که خود را همواره مدیون این مجموعه به هم پیوسته و هماهنگ می دانیم، در این کار بزرگ رویکرد ما مبتنی بر نگرش سیستمی بود، هرگز به این مسئله به صورت شخصی نگاه نکردیم... و اما همکاران ما عبارت بودند از: خانم دکتر معصومه فیروزی مسئول بخش تجربی و مشاور بافت شناسی تیم تحقیقاتی ،طرح های آزمایش برروی موش آزمایشگاهی به عهده ایشان بود، دکتر سیدحسن امامی که رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران هستند و در تصویب فرایند کار تجربی به کار انسانی و اخذ موافقت های لازم برای پیش نویس طرح و تصویب ملحوظ کردن شرایط اخلاقی نقش پررنگی داشتند، آقای سیدکاظم حسینی از همکاران ما در بانک اعضای پیوندی و مسئول مستقیم فراوری اعصاب و کشت اعصاب محیطی هستند که همراه آقایان دکتر حمیدرضا آقایان و بابک ارجمند همواره در بانک اعضا حضور دارند، و سرانجام دکتر پوریا مشیدی که از انترن های دانشگاه علوم پزشکی هستند و رل ایشان در واقع اتصال بین کار پایه و بالینی است، در واقع ایشان عامل آشنایی و همکاری بنده با خانم دکتر فیروزی است و عنوان پایان نامه ایشان طرحی است که هم اکنون مشاهده می کنید ضمن اینکه در حین کشت بافتی و در تمام مراحل مانند انتقال بافت و رساندن آن به اتاق عمل و سرکشی به اتاق تمیز انجام وظیفه می کنند.
¤ آقای دکتر صابری یعنی قبل از تز دکتر مشیدی موضوع ترمیم ضایعات نخاعی مطرح نشده بود؟
- چرا، ما قبلا در بیمارستان امام خمینی(ره) تهران، روی ضایعات نخاعی کارهای مختلفی را انجام داده بودیم از جمله پرده داخل شکم را می آوردیم، روی نخاع ، که این کار توسط همکار ما آقای دکتر شیخ رضایی در 12سال گذشته انجام شده بود...
¤ بنابراین ایده پروژه از قبل وجود داشت...
- قبل از اینکه دکتر مشیدی تز خود را تصویب کند ما کار را روی حیوان شروع کردیم...
دکتر امامی از اعضای تیم تحقیقاتی: در جواب پرسش شما باید عنوان کنم اوایل سال 80 بود که کار روی حیوان انجام شد و همین آزمایش به روی حیوان مبنایی شد برای تهیه پایان نامه که کار روی انسان را عملیاتی کرد.
¤ راستی آقای دکتر صابری به نقش خود اشاره نکردید...
- نقش من کمترین بود (با فروتنی خاص خود) در واقع تیم بالینی کشت بافت شامل دکتر مشیدی، آقای حسینی، دکتر ارجمند و دکتر آقایان است به انضمام اینکه نقش من غربالگری بیماران است و اجرای طرح پیوند و ترمیم ضایعات نخاعی بر دوش ناتوان من گذاشته شده است.
¤ آقای دکتر صابری زمان جنگ برخی شایعات وجود داشت که مثلا رژیم صهیونیستی به موفقیت هایی در زمینه ترمیم ضایعات نخاعی دست یافته و مسائلی از این دست، درخصوص طرح حاضر آیا تحقیقاتی قبلا در سطح جهان انجام شده یا خیر؟
- قبل از شروع کار، یک بازبینی راجع به کارهای مشابه انجام دادیم، اگر بخواهیم دقیق بررسی کنیم باید بگویم، برخی کشورها به صورت تک موردی تحقیقاتی را انجام داده اند مثل کشورهای استرالیا، اوکراین، انگلستان، آمریکا و همچنین رژیم اشغالگر قدس، و کشورهایی هم هستند که مراکزی را به طور تخصصی به این کار اختصاص داده اند...
¤ آیا آماری در این خصوص وجود دارد؟
- کشور چین تعداد زیادی را مورد عمل پیوند نخاع قرار داده شاید چیزی در حدود هزار نفر، دانشمندان کشور روسیه نیز تا سال 2005 حدود 17 نفر را عمل پیوند کرده اند که البته نسبت به چین موفقتر هم بودند.
¤ و جایگاه کشورمان...
- از لحاظ انجام کار در سطح وسیع، ایران در جایگاه سوم جهان قرار دارد و در بیمارستان امام خمینی(ره) تهران مرکز خاص چنین کاری طراحی شده است، اما از نظر تکنیکی که در ایران به کار رفته قطعا منحصر به فرد است، درواقع فرایند ترمیم ضایعات نخاعی در داخل کشور به وسیله سلول های شوان که سلول های غلاف اعصاب محیطی است آنهم با روش خاص استخراج و تکنیک خاص که شامل تزریق این سلول ها به طور مستقیم به حباب ضایعه نخاعی است، فقط در ایران انجام شد.
¤ پس این کار منحصر به فرداست...
- در روسیه حدود سه سال پیش تلاش کردند چنین فرایندی را تجربه کنند ولی نتوانستند سلول شوان را پرورش دهند. از حیوان آزمایشگاهی استفاده کردند و سلول های شوان را استخراج کرده و به انسان پیوند زدند که کارشان موفقیت آمیز نبود به طوری که وقتی کار را با آنها مطرح کردیم، ما را ترغیب نکردند و گفتند ما این پروژه را انجام دادیم و موفق نشدیم، با این وجود خللی در عزم ما ایجاد نشد و تصمیم گرفتیم کار را با قدرت به پیش ببریم.
¤ آقای دکتر صابری گفتید روشی که به کار بردید منحصر به فرد بوده و از سویی کشورهای روسیه و چین نیز تحقیقات مشابهی را در این زمینه داشته اند، دانشمندان آنها برای ترمیم ضایعات نخاعی چه روش هایی را به کار بردند؟
- روش هایی که در چین و روسیه به کار می رود عبارت است از کاربرد سلول های پوشش بویایی، در چین از سلول های پوشش بویایی جنین 28 هفته استفاده می شود که این جنین سالم بوده و سقط می شود، یعنی سقط یک جنین سالم 28 هفته ای که روح در آن دمیده شده، ما اصلا از لحاظ اخلاقی نه چنین اجازه ای را داریم و نه به این کار فکر می کنیم، اما در کشور روسیه شرایط فرق دارد، آنها اخلاق پزشکی را اتفاقا کاملا رعایت می کنند به این معنا که از سلول های پوششی بویایی خود فرد مصدوم نخاعی استفاده می کنند، منتهی این سلول ها از محیطی برداشته می شود که مشکل ساز است، همانطور که می دانید محیط بینی سرشار از ویروس و باکتری است و روشی که برای کشت استریل استفاده می کنند، بهره گیری از نوعی آنتی بیوتیک است که خب، آنتی بیوتیک برای از بین بردن باکتری است و در برابر ویروس اثری ندارد که اتفاقا یک مورد بیماری آنسفالیت از این طریق در یکی از بیماران روس روی داد و با کمال تأسف به مرگ وی منجر شد به همین دلیل ما قانع نشدیم که این کار را در ایران انجام دهیم.
¤ غیر از این روش هایی که اشاره کردید، روش دیگری برای ترمیم ضایعات نخاعی وجود ندارد؟
- چرا، روش دیگر که در همین روسیه استفاده می شود، کشت سلول های بنیادی است که از فضای زیر عنکبوتیه تزریق می کنند ولی با توجه به فاصله زیاد این ناحیه، سلول های تزریق شده تا به محل ضایعه برسد تعدادشان بسیار کم می شود از این رو تصمیم گرفتیم از سلول های شوان برای ترمیم ضایعات نخاعی استفاده کنیم چون به این نتیجه رسیدیم که رساندن سلول به طور مستقیم به محل آسیب بهترین کار است، بهمن ماه سال گذشته برای اولین بار این فرایند در بیمارستان امام خمینی(ره) انجام شد درصورت امکان فرایند پیوند را بیشتر توضیح دهید.
ببینید همانطور که اشاره کردم، سلول های شوان، سلولهای غلاف اعصاب محیطی است، ما در روش درمانی خود، این سلولها را از پشت پای خود فرد مصدوم نخاعی می گیریم، با این کار دیگر امکان رد پیوند یا عفونت وجود ندارد، پس آن را در اتاق تمیز یا همان کیلین روم در شرایط کاملاً استریل کشت می دهیم، مسئولیت کشت این سلولها به عهده آقای حسینی است که زحمات زیادی را متحمل شدند در این اتاق با استفاده از فشار جریان هوای فیلترشده به نوعی محیط از عوامل بیماری زا تخلیه می شود، پس ازکشت مناسب سلولهای شوان، در شرایط کاملاً استریل آنها به فضای حبابهای نخاعی به طور مستقیم تزریق می شود، پس از تزریق سلول فضای بین دو سرنخاع قطع شده، این سلولها با رشد و تکثیر خود یک رشته عصبی ایجاد می کند که به مرور تبادل بین دو سر نخاع آسیب دیده را باعث می شود، یک رشته عصبی چند رشته عصبی دیگر را تحریک می کند و البته در ادامه کار نیازمند توانبخشی است تا پس از برقراری جریان عصبی، عضلات که مدتها فعال نبوده به فعالیت طبیعی نزدیک شود حتی ممکن است از الکتروتراپی استفاده شود به هرحال پس از موفقیت در پیوند مرحله اول کنترل حسی- حرکتی است، تکان دادن انگشت، کنترل مسائل مربوط به دستگاه های مثانه و تناسلی احساس گرما و سرما و در مراحل بعد ایستادن است تا فرد عادت کند، پس از یک تا دو ماه تمرین مرحله بعد گام برداشتن به کمک پارالل است و در نهایت همزمان با فعالیت توانبخشی و الکتروتراپی برای تحریک عضله، مرحله نهایی یا راه رفتن آغاز می شود، طرح ما هم اکنون در مرحله بالینی است، مجوزهای لازم اخذ شده و انشاءالله پس از انجام 30پیوند موفقیت آمیز، وزارت بهداشت اجازه درمان در سطح وسیع را صادر می کند.
¤ تاکنون روی چندنفر عمل تزریق سلولهای شوان را انجام داده اید؟
- تا الان این روش روی 9نفر انجام شده، از بهمن ماه سال گذشته که اولین پیوند را انجام دادیم، تاکنون به طور متوسط هردو هفته یک نفر را عمل کرده ایم...
¤ همه اعمال پیوند موفقیت آمیز بوده است؟
- بله، از 9نفر، عمل هشت نفر موفقیت آمیز بوده و نفر نهم نیز به تازگی عمل شده که باید برای دیدن نتیجه کار منتظر ماند.
¤ درصد موفقیت عمل های انجام شده یکسان بوده؟
- به این سؤال دوجور می توان پاسخ داد، یک اینکه از بین بیماران چندنفر به درمان پاسخ دادند و دیگر اینکه بیمار چقدر به وضعیت طبیعی نزدیک شده است، ازنظر اینکه چند درصد بیماران بهبود یافته اند به ضرس قاطع می توان گفت چیزی حدود 80 تا 90درصد بیماران ازنظر حسی، حرکتی و مسائل ادراری و تناسلی شرایط بهبود را اعلام می کنند، اما ازنظر اینکه چند درصد به وضعیت فیزیولوژی اولیه برگشته اند در بیمارانی که ابتدا عمل کردیم به خاطر گذشت زمان دستاوردها بیشتر بوده است، دراین بیماران توانسته ایم قدرت عضلانی را از دو پنجم به پنج پنجم برسانیم...
-دکتر سیدحسن امامی ازاعضای گروه تحقیقاتی: درخصوص پرسش شما باید نکته ای را گوشزد کنم، آن هم این مسئله است که وقتی درخصوص بیماران دچار صدمه نورولوژیک درصد موفقیت را می پرسید باید این مسئله را مدنظر قرار دهید که حوزه جراحی اعصاب با سایر حوزه های پزشکی متفاوت است و در کار جراحی اعصاب حتی اگر یک درصد بهبود حاصل شود، موفقیت صددرصد محسوب می شود، برای مثال شما فرض کنید که من یک جراح عمومی هستم که بیماری را که چاقویی به شکمش اصابت کرد. و حتی معده اش آسیب دیده را جراحی می کنم، این آدم بعد از گذشت چند روز کاملا بهبود پیدا می کند، حتی بعد از مدتی انگارنه انگار که برای وی اتفاقی افتاده، اما اگر همین فرد چاقویی به دستش اصابت کند که مثلا اعصاب مچ دست وی از بین برود و یا چاقو به زیربلغش بخورد و اعصاب آن قسمت از بین برود شرایط کاملا فرق می کند اگر همان لحظه که اعصاب مچ دست قطع شده، اعصاب قطع شده را کنار هم بگذارند میزان موفقیت این گونه است که اعصاب یک سانتی متر در ماه رشد می کند، یعنی عصبی که به محض قطع شدن عملکردش کاملا از دست رفته اگر بلافاصله عمل شود، پنج ماه در ناحیه مچ دست و در ناحیه زیر بغل حتی تا سه سال طول می کشد که عملکرد طبیعی بازگردد، بنابراین در عمل پیوند سلول های شوان که دوستان انجام داده اند به نظر من موفقیت هزار درصد است، بنابراین وقتی که بیماران قطع نخاعی کنترل ادرار، مدفوع و اندام های حرکتی خود را باز می یابند، میزان این موفقیت بسیار شایان توجه است.
- دکتر صابری: نکته ای را که می خواهم پیرو گفته های دکتر امامی در مورد عمل پیوندی که تیم انجام داد عرض کنم، این است که همانطور که شما در تصاویر تلویزیونی سیمای جمهوری اسلامی دیدید، خانمی که قطع نخاع بود و پس از عمل می توانست به کمک پارالل راه برود می گفت وقتی دچار ضایعه نخاعی شدم پزشکان به من گفتند تا 300سال دیگر امکان درمان شما وجود ندارد! ببینید، دید پزشکان آن موقع اینگونه بود، برای ما مهم تغییر این نگرش و ایجاد امید و انگیزه زندگی در بیماران ضایعه نخاعی است.
¤ جناب دکتر صابری سؤالی که مطرح می شود این است که زمان چه نقشی در موفقیت این پیوند دارد؟ با توجه به اینکه بسیاری از جانبازان عزیز سالهاست از معلولیت رنج می برند، آیا امکان پیوند در مورد آنها وجود دارد؟ پیری، جوانی و مسائلی از این دست چه قدر در موفقیت پیوند تأثیرگذار است؟
- سن خیلی مؤثر است، هرچه سن افراد کمتر باشد میزان موفقیت هم بیشتر است، ماکزیمم سن افراد برای عمل 50 سال تعیین شده، نکته دیگر این که با توجه به سالم بودن بالا و پایین نخاع در محل آسیب، فقط هم نبایدبه عامل زمانی توجه کرد! به این معنا که هر وقت اقدام درمانی را شروع کنیم بهبود حاصل می شود، البته میزان موفقیت متفاوت است، روزهای اول بعد از عمل در محل ضایعه یک جوشگاه ایجاد می شود مانند جای زخم که البته ترمیم پیدامی کند، اولین بیماری که عمل کردیم حدود 18 سال از آسیب دیدگی وی می گذشت زیرا از جانبازان دفاع مقدس بود که سال 66 جانباز شده بود، بیمار دوم13 سال از آسیب دیدگی وی می گذشت، یعنی همان خانمی که تصاویرش را از تلویزیون دیدید و می توانست با کمک پارالل راه برود ایشان به دنبال سقوط از بلندی دچار ضایعه قطع نخاع شده بود.
بنده چون غربالگری بیماران را به عهده دارم، سعی کردم تا کنون بیمارانی را انتخاب کنم که مطمئن هستم علائم عصبی آنها ثابت شده و دیگر علائم بهبودی آنها متوقف مانده.
¤ آقای دکتر نشانه های این تثبیت شدن چیست؟ برای مثال بسیاری از بچه های معلول و جانباز اسپاسم دارند، یا برخی مواقع پای آنها جمع می شود یا واکنش های عصبی ناگهانی در اعضایی که حس ندارد به طور ناخودآگاه در آنها دیده می شود یا مثلا دارای اسپاسم مثانه هستند...
-به نکته بسیار مهمی اشاره کردید، اگر ضایعه از نوع نورون محرکه فوقانی باشد، شرایط مطلوبتری پیش روی ماست، یعنی اگر بیماری اسپاسم داشته باشد به این معناست که عصب سالم است، عضله سالم است و نخاع، در ناحیه پایین آسیب، کار خودش را می کند، بنابراین وجود اسپاسم نکته مثبتی است، اما وجود پاهای لاغر، ضعف اعصاب و عضلات تحلیل رفته برای ما نکته منفی است.
¤ مواردی را که اشاره کردید همه مربوط به بیمارانی است که قبلاًسالم بوده اند و بعدها در اثر سانحه و یا جنگ دچار عارضه قطع نخاع شده اند، درمورد بیماران فلج مادرزاد هم آیا بحث پیوند نخاع مطرح است؟
- بله، همینطور بیماران MS، ALS، بیماران ضایعات مادرزادی و بسیاری ازبیماریهای دژنراتیو سلسله اعصاب مرکزی که فرد را در نهایت روی صندلی چرخدار می نشاند، این تحقیق نشان داد، سلول درمانی برای این ضایعات نیز می تواند مؤثر باشد، اما بحث ما در حال حاضر معطوف به ضایعات تروماتیک است به این خاطر که بسیار شایع هستند، یعنی حوادثی که در طول زندگی فرد برایش ایجادمی شود و وی را از چرخه فعالیت های اجتماعی بازمی دارد، این افراد عموماً بسیار فعال هستند که بازماندن آنها از فعالیت، هم به خودشان و هم به جامعه لطمه فراوان می زند.
¤ جناب دکتر صابری! برخی از جانبازان عزیز به واسطه اصابت ترکش و مقیم شدن آن حالا چه ساچمه، گلوله یا بقایای تسلیحات جنگی در نخاع خود روی ویلچر هستند آیا امکان درمان این عزیزان با توجه به خطیر بودن خارج کردن ترکش ها از نقاط حساس بدن آنها مثل گردن وجود دارد؟
- قبل از اینکه پاسخ شما را بدهم می خواستم از اینکه جهت صحبت ما متوجه مشکلات جانبازان شده تشکر کنم همانطور که در سؤال قبلی خانم دکتر فیروزی فرمودند یکی از انگیزه های بزرگ ما درمان عزیزانی بود که بزرگوارانه در صحنه های جنگ تحمیلی سلامت خود را تقدیم حفظ کشور، مردم و نظام کردند از اینرو مشکلات جانبازان همواره برای ما مهم تلقی می شود در این مورد بخصوص باید گفت که وجود ترکش کار را سخت می کند زیرا ترکش مثل یک سد عمل می کند به خصوص با توجه به این کهMRI در این عزیزان جواب نمی دهد و تشخیص محل دقیق ترکش دشوار است به هرحال این موضوع مشکلات را دوچندان می کند برای این جانبازان باید ابتدا شرایطی را فراهم کرد تا ترکش خارج شود و سپس سلولهای شوان را در حبابهای نخاعی تزریق کرد. یعنی پس از اخراج عامل خارجی می توان حفره را با تزریق سلولی پر کرد.
¤ آقای صابری افق این طرح کجاست؟
- افق کار این است که مصدومان نخاعی را به مرحله ای برسانیم که به زندگی طبیعی بازگردند به همین قاطعیت! درصدد هستیم سخت افزار کار را وسعت دهیم تا تعداد بیشتری از هموطنان را بپذیریم. هم اکنون در حال تجهیز مرکز خاص درمان مصدومان ضایعه نخاعی و مغزی در بیمارستان امام خمینی(ره) هستیم. در حال حاضر بازخورد این طرح در سطح کشور به گونه ای است که پاسخگوی بیماران نیستیم با این حال آرزوی ما این است که تمامی 70هزار هموطن آسیب نخاعی را پذیرش کنیم و به آنها خدمت رسانی کنیم به امید روزی که به زندگی عادی بازگردند.
¤ خب، خوب است کمی هم از شرایط کشت سلول های شوان از آقای سیدکاظم حسینی که مسئول مستقیم کار بود بپرسیم، آقای حسینی برای اطلاع خوانندگان ما از شرایط کشت سلولی بگوئید...
کشت سلولی در اتاق کاملاً استریل باید انجام شود، این اتاق در اصلاح Clean Roomیا اتاق تمیز نامیده می شود دراین مرحله سلولهایی را که از پشت پای فرد گرفته می شود در شرایط مناسب آزمایشگاهی کشت می دهیم.
تا پس از تکثیر به بیمار پیوند زده شود...
¤ و مدت زمان لازم برای کشت...
- زمان لازم برای کشت سلولی متفاوت است و در اعمال پیوندی که صورت گرفته از 2 هفته تا یکماه و 45 روز متغیر بوده که این مدت به کیفیت رشته های عصبی کشت داده شده بستگی دارد.
¤ شرایط استریل را چگونه فراهم می آورید؟
- در اتاق تمیز هیچ گونه عامل عفونت زا نباید حضور داشته باشد به همین خاطر هوا با فیلتر وارد اتاق می شود و سپس در شرایطی کاملا کنترل شده از فضای اتاق خارج می شود.
¤ و مشکلات...
- خب در هر کاری مشکل وجود دارد از لحاظ امکانات خب، درخصوص میکروسکوپ اینورت و گاز 2CO مشکل داشتیم، این کمبودها باعث می شد تا برای اطمینان از موفقیت کار شب و روز به اتاق تمیز سرکشی کنیم و اغراق نیست اگر بگویم در طول این مدت به نوعی محیط آزمایشگاه خانه دوم من محسوب می شد که جا دارد اینجا از همسرم تشکر کنم که علی رغم شرایط سخت بارداری شرایطی را ایجاد کرد که من به کار مورد علاقه ام بپردازم.
¤ بسیار خوب ، در بعد فنی کار صحبت زیاد شد، مایلم از خانم دکتر فیروزی که از اعضای فعال تیم هستند بپرسم چه شد که اصلا به موضوع ترمیم ضایعات نخاعی علاقه مند شدید یا به عبارت دیگر از کی این موضوع به دغدغه خاطر شما تبدیل شد؟

- موضوع برمی گردد به سال های 74- 73، روزی برای زیارت به جمکران رفته بودم که با گروهی از جانبازان مواجه شدم. این عزیزان را با اتوبوس های مخصوص و روی تخت های خاصی برای زیارت آورده بودند، آنها فقط گردن خود را می توانستند بالا نگه دارند ولی روحیه شان فوق العاده بود، دیدن چهره های نورانی این عزیزان و شرایط سخت زندگی آنها تأثیر عجیبی بر من گذاشت، خاطرم هست آنروزها من فوق لیسانس نوروبیولوژی داشتم و در آزمایشگاه به کار خود مشغول بودم، ناگاه به خود آمدم، با خودم فکر کردم، فلانی رشته تحصیلی تو نوروبیولوژی است، ادعا هم داری که بچه مسلمانی، به این عزیزان هم که ارادت داری، پس به جای هر کاری باید در آزمایشگاه برای این عزیزان کاری بکنی! این طور شد که ما به آزمایشگاه بازگشتیم و تحقیقات خود را روی ترمیم اعصاب محیطی و مرکزی آغاز کردیم در مطالعات خود همراه دوستان به این نتیجه رسیدیم که یکسری فاکتورها دخیلند برای درمان ضایعات نخاعی، مغزی گام اول تعیین این فاکتورها بود.
¤ چه فاکتورهایی...
- مثلا از جمله عوامل مهم، عامل رشد عصب بود که باید آن را تهیه می کردیم، خریدن این ماده بسیار گران بود به همین منظور تلاش ما معطوف به استخراج و تهیه این ماده مهم شد، کار خود را برای استخراج این ماده از بزاق موش های آزمایشگاهی آغاز کردیم و موفق شدیم...
¤ خانم دکتر آیا حمایت های لازم از تحقیقات شما به عمل می آمد؟
- نیت دوستان البته خوب بود، اما تحقیقات ما به بودجه زیادی نیاز داشت، برای مثال برای تهیه برخی لوله های آزمایشگاهی مورد نیاز از شیشه گری کمک گرفتیم!!
جالب است که بگویم بودجه اولین طرح ما 300 هزار تومان تصویب شد! علی رغم این مشکلات موفق شدیم با درجه خلوص بالا عامل رشد عصب که برای تحقیقات ما بسیار لازم و حیاتی بود استخراج کنیم، دراین جا می خواهم از فرصت استفاده کنم و توجه مسئولان را به اهمیت تحقیقات در حوزه علوم پایه جلب کنم، این تحقیقات بسیار مهم است و باید از سوی مسئولان مورد حمایت قرار بگیرد.
¤خانم دکتر فیروزی از انگیزه های خود برای این کار گفتید، می خواستم از آقای دکتر مشیدی که پایان نامه اش مبنایی برای شکل گیری این طرح شد هم دراین خصوص جویا شوم...
-حقیقتش این است من با این که سال اول دانشگاه بودم دوست داشتم در کنار درسی که می خوانم یک کار علمی هم انجام دهم، سال 78 بود که به آزمایشگاه خانم دکتر فیروزی معرفی شدم...
¤ آقای مشیدی ایده طرح مال خودتان بود؟
- در کارهای علمی، ایده از آن فرد نیست، ایده با همفکری همه اعضای گروه شکل می گیرد، اساتید من خانم فیروزی و آقای دکتر صابری در شکل گیری این ایده نقش بسیار پررنگی داشتند و من این شانس را داشتم که از محضر این بزرگان بهره مند باشم و اینکه در تمام مدت کار با رفتاری مواجه شدم که همواره خود را عضوی از گروه احساس می کردم و این به من انگیزه می داد...
¤ برای یک کار علمی چرا به سراغ ضایعات نخاعی رفتید؟
- شخصا معتقدم تحقیقات باید به سمت و سوی حل مشکلی باشد که به طور محسوس در جامعه وجود دارد، در موردی دیده بودم که فردی که دچار ضایعه نخاعی می شود. بعد از 4 یا 5 هفته به مرحله ای از بهبود می رسد و دیگر خوب نمی شود و تا پایان عمر روی ویلچر می نشیند این شرایط برایم سخت بود دوست داشتم کاری برای این عزیزان بکنم، دوست داشتم نتایج تحقیقاتم در بهبود زندگی معلولان وجانبازان عزیز قابل لمس باشد به همین خاطر در تحقیقات حیوانی که پایه کاربود دنبال ایجاد شرایطی بودیم تا شبیه ترین حالت به آسیب های شایع انسانی باشد و خدا را شکر همه چیز به گونه ای پیشرفت، که به سمت کار انسانی جلو رفتیم .
¤ در آغاز پیشرفت کار را تا چه حد ارزیابی می کردید؟
- ببینید! کارهای پایه به مرحله خوبی رسیده بود البته در موارد مشترک در کشورهای دیگر هم کارهای مشابه ای رخ داده بود ولی در قسمت بالینی خیر، و شاید از این حیث کار تیم تحقیقاتی منحصر به فرد باشد.
¤ یعنی کار بالینی گروه شما، کار جدیدی بوده؟
- کار پیوند سلولی همانطور که استادم آقای دکتر صابری گفتند در برخی کشورها انجام شده اما با سلول شوان برای اولین بار در جهان شکل گرفت.
¤ برگردیم به شرایط بالینی کار، آقای دکتر صابری شما به عنوان مجری پروژه در آغاز کار انتظار چنین موفقیتی را داشتید؟
- خب! کارها روال خوبی داشت و همکاران هم مانند قطعات یک پازل با یکدیگر چفت شده بودند ما بهترین افراد متخصص را در گروه داشتیم و توکلمان هم به خدا بود، انگیزه همکاران را هم که شنیدید، با این شرایط طبیعی است که به موفقیت بسیار امیدوار بودیم، اما نه به این زودی...
- دکتر مشیدی: اولین پیوند را که انجام دادیم، بنای ما این بود که 6 ماه بعد گزارش بهبودی را داشته باشیم، ولی در کمال بهت و ناباوری مورد اول که از جانبازان عزیز دفاع مقدس بود، پس از دو سه روز شرایط بهبود را اعلام کرد.
- خانم دکتر فیروزی: باورتان نمی شود! مورد اول پیوند را که انجام دادیم همانطور که دکتر مشیدی گفت، یکی از جانبازان عزیزی بود که از 18 سال پیش روی ویلچر نشسته بود، این عزیز پس از دو سه روز با من تماس گرفت و گفت: پاهای من گزگز می کند، در آن شرایط باور کنید با هیچ جمله ای نمی توانم شوق و خوشحالی خود را در آن لحظات توصیف کنم.
- دکتر امامی: باور کنید خود مصدومان نخاعی به ما روحیه می دادند برای پیشبرد کار، به نوعی موتور محرکه ما همین عزیزان بودند.
- دکتر صابری: همانطور که دوستان گفتند ما در ابتدا تصور نمی کردیم به این زودی به نتیجه برسیم، با این حال پیوندها را ادامه دادیم و سعی کردیم تا به نتایج متقن نرسیده ایم، اعلام نکنیم.
¤ آقای دکتر صابری آیا نتایج تحقیقات خود را به مجامع علمی ارائه کرده اید؟
- بله، کار گروه به صورت یک مقاله علمی وزین در ISI چاپ شد و اگر دوستان علاقه مند به این مباحث در مجله علمی نوروساینس لترز که یک رفرنس مهم محسوب می شود سرچ کنند اولین مقاله عملی وزین و پرارجاع طرح ترمیم سلولهای نخاعی است.
¤ و مجامع علمی کشورمان...
- نکته ای را می خواهم اشاره کنم که تاکنون جایی نگفته ام، پس از آنکه طرح ما با موفقیت روی سه نفر آزمایش شد در شهر شیکاگو کنگره جراحان مغز و اعصاب آمریکا مرتب از ما دعوت می کرد که برویم آنجا طرح را ارائه کنیم و قول همه گونه حمایت هم داده بودند و این در حالی بود که در ایران هنوز طرح ما جدی نشده بود، آنها طرح را با 3 مورد پیوند قبول داشتند ولی ما تا 9 مورد پیوند پیش رفتیم تا ابتدا طرح را در داخل کشور ارائه کنیم.
¤ در طول این مدت آیا نهادهایی هم بودند که از شما حمایت کنند؟
- برای خود من غیرقابل باور بود، در طول این مدت دفتر فناوری های ریاست جمهوری به صورت کاملا نامحسوس از کار حمایت می کرد برای مثال برای جراحی نیاز به وسیله ای داشتیم تا به صورت میلی متری محل ضایعه یا حباب را شناسایی کنیم بدون اینکه تأئید داشته باشیم در اختیار ما قرار می داد، مشخصاً مایلم از مهندس سجادی مسئول دفتر همکاری های فناوری ریاست جمهوری تشکر کنم و همینطور وابستگی علمی/ فرهنگی ایران در روسیه آقای مهندس امیری، که امکان ارتباط با مجامع علمی کشور روسیه را برای ما فراهم آورد و این در پیشبرد کار بسیار مهم بود و صد البته بنیاد جانبازان که به محض اطلاع از کارما قول همه گونه حمایت را به ما دادند و از لحاظ وسایل توانبخشی ما را حمایت کردند و نیز مرکز ضایعات نخاعی هم کمال همکاری را با ما داشتند و این در حالی بود که وزارت بهداشت کماکان در چرخه بروکراتیک خود دست و پا می زد....
¤ پس از حمایتها راضی هستید؟
- چرا که نه؟ در سالهای گذشته چنین نگرشی به تحقیقات علمی وجود نداشت و حتی دوستان و اساتید قبلی می گفتند در رژیم طاغوت هر کس که می خواست کار بکند به چشم دیگری به او نگریسته می شد! یعنی که فلانی شماها حتی نمی توانید یک تولیدی یا کارگاه کوچک را اداره کنید یا همان بحث معروف ملی شدن صنعت نفت، به هر حال پس از مطرح شدن بحث جنبش نرم افزاری از سوی مقام معظم رهبری حمایت ها بسیار گسترده و مطلوب شده و حتی رسانه ها به این تحقیقات علمی حساس شده اند.
¤ این تحقیقات به طور مشخص از سوی کدام مراکز صورت گرفت؟
- به طور مشخص مرکز تحقیقاتی و ترمیمی ضایعات مغزی و نخاعی دانشگاه علوم پزشکی تهران که در مراحل تحقیقات خود از کمکهای مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک آزمایشگاه ترمیم بافت هم کمک گرفتیم.
¤ و آیا مراکزی در کشور کارهای مشابه شما را پی گیری می کنند؟
- بله، به هر حال این زمینه کاری برای بسیاری از مراکز تحقیقاتی جالب است پس از موفقیت های گروه ما، این مراکز در کارهای خود جدی تر هم شده اند، هم اکنون در مرکز رویان کارهای شایانی روی سلولهای بنیادی در جریان است یا بانک بافتی ایران هم کار روی سلولهای شوان را آغاز کرده.
¤ و در پایان اگر حرف نگفته ای باقی مانده بفرمائید.
- از همه مردم خوب کشورمان تشکر می کنم و امیدوارم روزی برسد که هیچ انسانی را روی ویلچر نبینیم، ضمناً خوب شد فرصت پایانی را دادید از همه عزیزان جانباز که می خواهند هر چه سریعتر درمان شوند می خواهم برای انجام کار به آقای دکتر جوادی رئیس مرکز ضایعات نخاعی بنیاد جانبازان برای پی گیری طرح مراجعه کنند و معلولان عزیز هم انشاءالله به زودی با راه اندازی مرکز ترمیم ضایعات نخاعی بیمارستان امام خمینی (ره) در خدمتشان هستیم. از شما و همه عزیزان کیهان و به ویژه مدیر مسئول روزنامه که با ابراز لطف خود و حضور در جمع ما دلگرمی ما را دو چندان کردند تشکر می کنم.
در ضمن سایت www.nokhae.ir در خدمت هموطنان است
- خانم دکتر فیروزی: من هم تشکر می کنم و به همه عزیزان می گویم اگر خدای ناکرده برای کسی از هموطنان ضایعه نخاعی ایجاد شد کار توانبخشی را ادامه دهند تا عضلات تحلیل نرود و انشاءالله آماده پیوند باشند

لینکهای مرتبط:

مرکز پژوهشی درمانی ترمیم آسیب های مغزی نخاعی